Jak odzyskać podatek od czynności cywilnoprawnych?

Umowy cywilnoprawne mają to do siebie, że nie zawsze kończą się realizacją świadczeń. Nierzadko kończą się rozwiązaniem, wypowiedzeniem lub odstąpieniem. Czasem też któraś ze stron próbuje się uchylić od złożonego przez siebie oświadczenia. Bywa również, że zawarta umowa okazuje się nieważna, np. gdy strony podpisały ją dla pozoru lub z naruszeniem przepisu ustawy. Wiele umów rodzi jednak wcześniej obowiązek podatkowy w zakresie PCC. Zapłacony podatek można w niektórych przypadkach odzyskać, jednak w błędzie jest ten, kto uważa, że wystarczy zwykłe rozwiązanie umowy.

Podatek od czynności cywilnoprawnych podlega zwrotowi tylko w kilku wyraźnie wymienionych przez ustawodawcę przypadkach, tj. jeżeli:

1) uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna),

2) nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej,

3) podwyższenie kapitału spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale - w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym od podwyższenia kapitału ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców,

4) nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej.

Podatek nie podlega jednak zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został opłacony.

Stwierdzenie nadpłaty zamiast zwrotu

W powyższym wyliczeniu zabrakło nieważności umowy. Nie oznacza to jednak, że podatnik jest w takiej sytuacji stratny, mimo że w świetle prawa umowa nie wywołuje żadnych skutków prawnych. W takim bowiem wypadku wniosek podatnika o zwrot PCC z powołaniem na przepisy art. 11 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych byłby nieprawidłowy. W takiej sytuacji uiszczony PCC podlega zwrotowi na ogólnych zasadach (z Ordynacji podatkowej) jako nadpłata podatkowa.

Podatnik winien więc złożyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty w podatku od czynności cywilnoprawnych i na tej podstawie domagać się jego zwrotu z powołaniem na bezwzględną nieważność umowy. Nieważna od samego początku umowa nie może bowiem rodzić obowiązku podatkowego, a w przypadku gdy podatek został wcześniej zapłacony, to stanowi nadpłatę podlegającą zwrotowi.

Mowa jednak o tzw. nieważności bezwzględnej umowy, która odnosi się do sytuacji, gdy umowa od samego początku jest nieważna, np. w razie niezachowania formy aktu notarialnego dla przeniesienia własności nieruchomości.

Warto jednak pamiętać, że prawo do złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty wygasa po upływie terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. W zasadzie przedawnienie prawa do złożenia wniosku o stwierdzenie nadpłaty następuje po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

Nieważność względna to zwrot PCC

W innym trybie zwracany jest podatek uiszczony od umowy cywilnoprawnej, która okazała się nieważna dopiero później (a nie od samego początku). Nieważność względna ma miejsce najczęściej w razie zaistnienia niektórych wad oświadczenia woli jednej ze stron. Mowa o działaniu pod wpływem błędu, podstępu lub bezprawnej groźby (art. 84-88 Kodeksu cywilnego). W tego rodzaju sytuacjach zawarta umowa jest z początku ważna, jednak strona, która złożyła wadliwe oświadczenie woli, może się uchylić od jego skutków. Następuje to w formie pisemnego oświadczenia złożonego kontrahentowi. Dopiero z chwilą doręczenia takiego pisma drugiej stronie umowa uznawana jest za nieważną od samego początku, co wiąże się zwykle z potrzebą dokonania zwrotu spełnionych wcześniej świadczeń (np. powrotnego wydania samochodu). Dochodzi więc do przekształcenia względnie nieważnej czynności prawnej w czynność bezwzględnie nieważną.

Uchylający się od skutków swojego oświadczenia woli obarczonego jedną z wymienionych wad musi jednak dochować przewidzianych na to terminów, tj. jednego roku od wykrycia błędu (co dotyczy także podstępu) bądź - w przypadku bezprawnej groźby - od momentu, kiedy ustał stan obawy. Natomiast o zwrot podatku można się ubiegać dopiero po uchyleniu skutków prawnych oświadczenia woli, a nie po zawarciu umowy pod wpływem błędu. Dopóki bowiem jedna ze stron nie uchyli się od swojego oświadczenia woli, dopóty umowa trwa i jest ważna - nie ma zatem podstaw do zwrotu podatku.

Niespełniony warunek

Poza tym PCC podlega zwrotowi, gdy nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej. Jest to konsekwencja nałożenia na strony lub stronę czynności cywilnoprawnej obowiązku podatkowego już od daty zawarcia umowy (dokonania czynności), bez oczekiwania na ziszczenie się warunku. Warunek zawieszający uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego.

Zawarcie umowy pod warunkiem, niezależnie od jego odmiany, nie prowadzi jednak do przesunięcia daty powstania obowiązku w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych. Nawet jeżeli umowa jest warunkowa, to podatek powinien zostać uiszczony z reguły w terminie 14 dni od dokonania czynności, czyli np. zawarcia umowy. Na jego zwrot można jednak liczyć tylko w jednym wypadku - jeśli nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej.

Zwrot na wniosek

Warto wiedzieć, że urząd skarbowy, na rachunek którego podatnik lub płatnik (np. notariusz) dokonał zapłaty PCC, nie ma z urzędu wiedzy o zdarzeniach, które uzasadniają zwrot podatku. Dlatego też o zwrot PCC powinien we własnym interesie wystąpić podatnik. W tym celu powinien on złożyć wniosek o zwrot PCC do właściwego naczelnika urzędu skarbowego, powołując się na uiszczoną wcześniej należność oraz wskazując podstawę zwrotu podatku łącznie z uzasadnieniem wniosku i najlepiej także dowodami na okoliczność zaistnienia danego zdarzenia.

Podstawa prawna

Ustawa dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 626)