Rygorystyczne warunki stosowania obniżonej akcyzy na olej opałowy zgodne z Konstytucją RP

Sprzedawca oleju opałowego, aby skorzystać z preferencyjnej stawki akcyzy, tj. 232 zł/1.000 litrów, zobowiązany jest do uzyskania od nabywcy oświadczenia o przeznaczeniu tego oleju na cele opałowe. Ponadto ma obowiązek sporządzania i przekazywania do właściwego naczelnika urzędu celnego miesięcznego zestawienia tych oświadczeń. Zestawienie powinno być sporządzane w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano sprzedaży.

Niedopełnienie wymienionych obowiązków skutkuje zastosowaniem przez organy podatkowe sankcyjnej stawki akcyzy. Wynika to z art. 89 ust. 16 ustawy, zgodnie z którym, w przypadku niespełnienia warunków określonych w art. 89 ust. 5-15 stosuje się stawkę akcyzy w wysokości 1.822 zł/1.000 litrów lub 2.047 zł/1.000 kilogramów.

Podatnicy kwestionowali ten rygorystyczny przepis, argumentując, iż uchybienie związane ze złożeniem miesięcznego zestawienia ma charakter czysto formalny i nie oznacza wcale nieprawidłowego przeznaczenia sprzedanego paliwa. Podatnik na podstawie innych dowodów jest w stanie udowodnić, że paliwo opałowe zostało użyte do celów opałowych, uprawniających do zastosowania preferencyjnej stawki akcyzy.

Wątpliwości podatników podzielił Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu kierując do Trybunału Konstytucyjnego zapytanie prawne: "Czy art. 89 ust. 16 w związku z art. 89 ust. 14 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 roku o podatku akcyzowym w zakresie, w jakim warunkuje zastosowanie stawki akcyzy na wyroby energetyczne - olej opałowy - określonej w art. 89 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku akcyzowym od spełnienia warunku z przepisu art. 89 ust 14 ustawy o podatku akcyzowym jest zgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej".

W wyroku z dnia 11 lutego 2014 r. (sygn. akt P 24/12) Trybunał Konstytucyjny orzekł:

Art. 89 ust. 16 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym, w zakresie w jakim przepis ten nakazuje - w wypadku niespełnienia warunku przekazania do urzędu celnego zestawienia, o którym mowa w art. 89 ust. 14 tej ustawy - zastosowanie przy sprzedaży oleju opałowego stawki akcyzy określonej w art. 89 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku akcyzowym, jest zgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. nr 102, poz. 643 ze zm.) z powodu niedopuszczalności wydania wyroku.

W ustnym uzasadnieniu Trybunał wskazał, że obowiązek sporządzania i przekazywania organowi administracji celnej miesięcznych zestawień oświadczeń nabywców oleju opałowego, stanowi jeden z możliwych sposobów zwiększania skuteczności systemu kontroli. Ustawodawca, decydując się na taki model systemu kontroli obrotu, w art. 89 ust. 14 ustawy o podatku akcyzowym nie nałożył na sprzedawcę oleju opałowego żadnych dodatkowych ciężarów w sferze ustalania czy weryfikacji faktów, lecz jedynie zobligował sprzedawcę do podjęcia nieskomplikowanych działań o charakterze technicznym sprowadzających się do sporządzenia i przekazania miesięcznego zestawienia oświadczeń. Trudno zatem przyjąć, by rozwiązanie to było nadmiernie uciążliwe dla podmiotów prowadzących sprzedaż oleju opałowego. Wskazał również, że co prawda materialno-prawny charakter terminu, w jakim złożone winno być zestawienie, tj. do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano sprzedaży, nosi cechy rygoryzmu, jednakże jest on usprawiedliwiony celem związanym z możliwością przeprowadzenia kontroli w trakcie użycia paliwa przez nabywcę oleju opałowego.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, nie ulega też wątpliwości, że obowiązek dostarczania organom miesięcznych zestawień oświadczeń, chociaż żmudny, nie stanowi sam w sobie nadmiernej dolegliwości dla sprzedawcy oleju opałowego. Usunięcie obowiązku składania miesięcznego zestawienia oświadczeń osłabiłoby cały mechanizm kontroli w stopniu trudnym do oszacowania.

Uznano ponadto, że obowiązek dochowania szczególnych wymogów formalnych w obrocie olejem opałowym nie można uznać za rozwiązane arbitralne i nieproporcjonalne, a przy tym powodujące dolegliwe skutki uboczne dla podmiotów zobowiązanych do przestrzegania tych obowiązków, w tym obowiązek zastosowania niepreferencyjnej stawki podatku akcyzowego w wypadku naruszenia wymogów zapewniających prawidłowość obrotu olejem opałowym.

Odnosząc się do zakresu umorzonego postępowania, Trybunał Konstytucyjny uznał, że skoro sąd pytający nie wykazał nieefektywności oraz zbędności obowiązku związanego z terminowym składaniem miesięcznego zestawienia oświadczeń, to nie sposób ocenić, czy konsekwencje jego niedochowania przez sprzedawcę są niewspółmiernie dolegliwe w stopniu rażącym lub zbytecznym.

Wskazał ponadto, że wysoka stawka akcyzy, określona w art. 89 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku akcyzowym, jest logicznie powiązana z celem, któremu służy regulacja bezpieczeństwa i rzetelności obrotu olejem opałowym. Przyjęty przez ustawodawcę rygoryzm warunków stosowania preferencyjnych stawek akcyzy do sprzedaży oleju opałowego ma na celu skuteczną kontrolę obrotu tym paliwem, ograniczenie procederu wykorzystywania oleju opałowego niezgodnie z jego przeznaczeniem, a przede wszystkim ograniczenie zjawiska oszustw podatkowych związanych z jego sprzedażą. Celem bowiem tej regulacji jest ograniczenie nadużyć podatkowych wpływających w znaczący sposób na uszczuplenie dochodów budżetu państwa.

Reasumując, ustawa przewidująca wysoką stawkę akcyzy dla sprzedawcy oleju opałowego, który nie wywiązał się z obowiązku terminowego sporządzenia i przekazania organom podatkowym miesięcznego zestawienia oświadczeń nabywców takiego oleju jest zgodna z Konstytucją RP.